इतिहासका पानाहरू पल्टाउँदा मानव सभ्यताको यात्रा जति सुन्दर र समृद्ध देखिन्छ, त्यति नै पीडादायी र रक्तपातपूर्ण पनि। यस रक्तपातको एक प्रमुख कारक बनेको छ, साम्राज्यवाद।
विशेषगरी, दोस्रो विश्वयुद्धपछिको विश्व व्यवस्थामा अमेरिकी साम्राज्यवादले जसरी आफ्नो प्रभुत्व जमायो र त्यसका लागि जति युद्धहरूमा होमियो, त्यसले लाखौं निर्दोष जीवनहरू समाप्त पार्यो। यी युद्धहरू केवल सैनिकहरूको बीचमा लडिएनन्, बरु यसले सर्वसाधारण नागरिकको जीवनमा गहिरो घाउ लगायो, विकासका सम्भावनाहरूलाई ध्वस्त पार्यो र राष्ट्रहरूलाई दशकौँसम्म अशान्तिको भूमरीमा धकेल्यो। यहाँ सन् १९४५ देखि आजसम्म अमेरिकाको प्रत्यक्ष संलग्नता रहेका केही प्रमुख युद्धहरू र त्यसले पारेको मानवीय क्षतिलाई केलाउने प्रयास गरिएको छ, जसबाट अमेरिकी साम्राज्यवादको नग्न चरित्र स्पष्ट देख्न सकिन्छ।
कोरियाली युद्ध (१९५०–१९५३): शीतयुद्धको पहिलो रक्तपात
कोरियाली युद्ध शीतयुद्धको प्रारम्भिक चरणमा दुई फरक विचारधाराको टक्करको नमुना थियो। उत्तर कोरियामा सोभियत संघ र चीनको समर्थन तथा दक्षिण कोरियामा अमेरिका र संयुक्त राष्ट्र संघको समर्थनका साथ सो युद्ध चर्कियो। अमेरिकाले संयुक्त राष्ट्रको झण्डामा दक्षिण कोरियालाई सैन्य सहयोग प्रदान गर्यो, तर यसको उद्देश्य क्षेत्रीय सन्तुलन कायम राख्नुभन्दा पनि आफ्नो भू-राजनैतिक प्रभाव विस्तार गर्नु थियो भन्ने कुरा नकार्न सकिँदैन। यो युद्धले ३६,५०० अमेरिकी सैनिकको ज्यान लियो। तर, यसको वास्तविक मूल्य कोरियाली जनताले चुकाए।
अनुमानित २५ लाखदेखि ३० लाख मानिसहरूले ज्यान गुमाए, जसमध्ये १० लाखभन्दा बढी निर्दोष नागरिक थिए। उनीहरूको जीवन बमबारी, भोकमरी र महामारीले निल्यो। यो युद्ध शीतयुद्धको बिउबाट पलाएको एउटा भयानक वृक्ष थियो, जसले धेरैका लागि स्थायी घाउ छोड्यो।
भियतनाम युद्ध (१९५५–१९७५): जंगलमा गुञ्जिएको मृत्युको सङ्गीत
भियतनाम युद्ध अमेरिकी साम्राज्यवादको सबैभन्दा ठूलो र विवादास्पद अध्याय हो। उत्तर भियतनामको (भियत कङ्ग) कम्युनिस्ट शक्तिलाई रोक्न अमेरिकाले दक्षिण भियतनामलाई सैन्य सहयोग गर्यो। सन् १९६५ देखि १९७३ सम्म अमेरिका प्रत्यक्ष रूपमा युद्धमा होमियो। यो युद्ध अमेरिकी सैन्य शक्तिको चरम घमण्ड र क्षेत्रीय वास्तविकताको उपेक्षाको परिचायक थियो। अमेरिकी सैनिकहरूले अपरिचित भूगोल र गनिमी दाउपेचको सामना गर्नुपर्यो। अन्ततः, अमेरिकाले यो युद्ध हार्यो, तर त्यसको मूल्य असाध्यै महँगो थियो। ५८,२२० अमेरिकी सैनिकले ज्यान गुमाए भने ११ लाखदेखि ३५ लाख भियतनामी नागरिक र सैनिकहरू मारिए।
लाखौं नागरिकहरू बमबारी, म्यासाकर र एजेन्ट ओरेन्ज जस्ता रासायनिक हतियारको प्रयोगबाट अपांग भए वा मृत्युवरण गरे। यो युद्धले अमेरिकी समाजमा गहिरो विभाजन ल्यायो र विश्वभरि अमेरिकी नीतिहरूको आलोचना भयो।
खाडी युद्ध (१९९०–१९९१): तेलको राजनीति र नयाँ विश्व व्यवस्थाको आरम्भ
इराकले कुवेतमाथि आक्रमण गरेपछि अमेरिकाले कुवेतको “मुक्ति” र आफ्नो तेल स्वार्थका लागि खाडी युद्धको सुरुवात गर्यो। अमेरिका-नेतृत्वको ३५ देशको गठबन्धनले इराकविरुद्ध सैन्य कारबाही गर्यो। यो युद्ध तुलनात्मक रूपमा छोटो भए पनि यसले मध्यपूर्वमा अस्थिरताको बीउ रोप्यो। यस युद्धमा २९३ अमेरिकी सैनिकले ज्यान गुमाए। तर, इराकी सैनिक र नागरिकहरूले ठूलो मूल्य चुकाए। अनुमानित २५,००० देखि ५०,००० इराकी सैनिक र ३,५०० देखि १५,००० नागरिकको मृत्यु भयो।
यो युद्धले अमेरिकालाई मध्यपूर्वमा आफ्नो सैन्य उपस्थिति बढाउने बहाना दियो, जुन पछि थप द्वन्द्वहरूको कारण बन्यो।
अफगानिस्तान युद्ध (२००१–२०२१): ‘आतंकवादविरुद्धको युद्ध’ र अन्तहीन पीडा
सेप्टेम्बर ११ को आतंकवादी हमलापछि अमेरिकाले अफगानिस्तानमा तालिबान र अल-कायदालाई निशाना बनाएर अफगानिस्तान युद्धको सुरुवात गर्यो। २० वर्षसम्म चलेको यो युद्ध अमेरिकी इतिहासको सबैभन्दा लामो युद्ध थियो।
‘आतंकवादविरुद्धको युद्ध’ को नारा दिए पनि यसले अफगानिस्तानलाई दशकौंसम्म गृहयुद्ध र गरिबीमा धकेल्यो। यो युद्धमा २,४५८ अमेरिकी सैनिकले ज्यान गुमाए। तर, यसको वास्तविक मानवीय लागत अफगानिस्तानमा भयानक थियो। अनुमानित १.७ लाखदेखि २.४ लाख मानिसहरू (सैनिक, विद्रोही र नागरिक) मारिए, जसमध्ये ४६,००० देखि १ लाख निर्दोष नागरिक थिए। यो युद्धले अफगानिस्तानको पूर्वाधार ध्वस्त पार्यो, लाखौंलाई विस्थापित गर्यो र अन्ततः अमेरिकाले हतारमा फिर्ता हुनुपर्यो, जसले तालिबानलाई सत्तामा फर्कने अवसर दियो।
इराक युद्ध (२००३–२०११): सामूहिक विनाशका हतियारको भ्रम र अक्षमताको उपज
सद्दाम हुसेनले सामूहिक विनाशका हतियार लुकाएको (जो पछि गलत साबित भयो) र अल-कायदासँग सम्बन्ध राखेको आरोपमा अमेरिकाले इराकमाथि आक्रमण गर्यो। यो युद्धको परिणाम मध्यपूर्वका लागि विनाशकारी भयो। सद्दाम हुसेनको शासन ढले पनि त्यसपछिको गृहयुद्ध र अराजकताले इराकलाई लामो समयसम्म अशान्त बनायो। पछि आईएसआईएस (ISIS) विरुद्धको कारबाहीमा पनि अमेरिका संलग्न भयो। यस युद्धमा ४,५०० अमेरिकी सैनिकले ज्यान गुमाए। तर, इराकी जनताले ठूलो मूल्य चुकाए।
अनुमानित १ लाखदेखि ६ लाख मानिसहरूको मृत्यु भयो, जसमध्ये २ लाखभन्दा बढी निर्दोष नागरिक थिए। यस युद्धले मध्यपूर्वको भूराजनीतिक अवस्थालाई पूर्ण रूपमा परिवर्तन गर्यो र चरमपन्थी समूहहरूलाई फस्टाउने अवसर दियो।
अन्य सैन्य कारबाहीहरू (१९९०–२०२५): अदृश्य युद्ध र निरन्तर हस्तक्षेप
माथि उल्लेखित ठूला युद्धहरूबाहेक अमेरिकाले विभिन्न देशहरूमा साना तर घातक सैन्य कारबाहीहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। सोमालिया (१९९३) मा भएको कारबाहीमा ४३ अमेरिकी सैनिकको मृत्यु भयो भने १,००० देखि ५,००० सोमालीले ज्यान गुमाए। यमनमा ड्रोन हमलाका कारण १०,००० देखि २२,००० मानिसहरू मारिएका छन्। लिबिया (२०११) मा अमेरिकी हस्तक्षेपले २०,००० देखि ५०,००० मानिसहरूको ज्यान लियो।
सिरियामा आईएसआईएस (ISIS) विरुद्धको कारबाहीमा १६,००० भन्दा बढी नागरिकको मृत्यु भएको अनुमान छ। यी सबै हस्तक्षेपहरूले अमेरिकाको विश्वव्यापी प्रभुत्व कायम राख्ने र आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्ने रणनीतिको रूपमा काम गरेका छन्, जसको परिणाम सधैं पीडादायी र विनाशकारी रहेको छ।
कुल मानवीय लागत: अमेरिकी साम्राज्यवादको भयानक मूल्य
सन् १९४५ देखि आजसम्मका यी सबै युद्ध र सैन्य कारबाहीहरूको कुल मानवीय लागत हेर्दा अमेरिकी साम्राज्यवादको नग्न र क्रूर चरित्र स्पष्ट देखिन्छ। यस अवधिमा १,०२,९०० अमेरिकी सैनिकले ज्यान गुमाएका छन्। तर, योभन्दा कयौं गुणा बढी, अनुमानित ५० लाखदेखि १ करोड १० लाख मानिसहरू (सैनिक र नागरिक) ले आफ्नो जीवन गुमाएका छन्। यी तथ्याङ्कहरू केवल संख्या मात्र होइनन्, यी प्रत्येक संख्याको पछाडि टुटेका परिवार, ध्वस्त भएका सपना र अनन्त पीडाहरू छन्। नागरिक मृत्युको सटीक तथ्याङ्क त अझै अपूर्ण छ, किनकि युद्धपीडित क्षेत्रहरूमा विश्वसनीय तथ्याङ्क संकलन गर्न कठिन हुन्छ।
निष्कर्ष: मानवतामाथिको प्रश्नचिन्ह
यी युद्धहरूले एकतर्फ अमेरिकी सैन्य शक्तिको प्रदर्शन गरे भने अर्कोतर्फ यसले विश्वव्यापी शान्ति र मानवतालाई गम्भीर चुनौती दियो। अमेरिकी साम्राज्यवादले प्रजातन्त्र र मानवअधिकारको वकालत गरे पनि आफ्ना भू-राजनैतिक र आर्थिक स्वार्थका लागि कसरी निर्दोष जीवनहरूलाई बलिको बोका बनाउँछ भन्ने कुरा यी तथ्याङ्कहरूले स्पष्ट पार्छन्। यी युद्धहरूले क्षेत्रीय अस्थिरतालाई बढावा दियो, चरमपन्थी समूहहरूलाई जन्म दियो र लाखौं मानिसहरूलाई गरिबी र विस्थापनको जीवन जिउन बाध्य पार्यो।
संसारलाई सुरक्षित र शान्तिमय बनाउने दाबी गर्ने शक्तिहरूले नै कसरी अशान्ति र युद्धको ज्वाला सल्काइरहेका छन् भन्ने कुरा यी घटनाक्रमहरूले स्पष्ट पार्छन्। के साँच्चै मानव सभ्यता यसरी नै रक्तपात र स्वार्थको दलदलमा फँसिरहने हो? वा युद्धका यी भयानक घाउहरूबाट पाठ सिकेर मानवताले शान्तिको नयाँ मार्ग खोज्ला? यो प्रश्न आज पनि अनुत्तरित छ।
शम्भु गजुरेल (कुनाघरे काईलो)
